ظوابط طراحی راه پله چیست؟ راه پله یکی از اجزای مهم در ساختمان سازی بوده که عواملی اعم از ایمنی، شکل و مصالح مورداستفاده در تولید و ساخت آن اهمیت ویژه ای برای طراحان سازه دارد. از دیگر عواملی که در هنگام ساخت راه پله برای مهندسان و همچنین ساکنان مجتمع ضروری می باشد می توان به ایمنی پله و همچنین استفاده آسان از آن برای کودکان و افراد ناتوان اشاره نمود. زیبایی راه پله نیز از موارد حائز اهمیت برای برخی از طراحان بوده که در این راستا استفاده از مصالح گوناگونی اعم از چوب، فلز، سنگ و بتن مورد توجه می باشد. البته در راه پله های ساختمان های مسکونی، پله های سنگی به همراه نرده های چوبی یا فلزی رایج است.
اجزای راه پله
در این رابطه، راه پله ها از شش قسمت، شامل سه قسمت اصلی و سه قسمت فرعی تشکیل شده اند. پله، سطح شیب دار و پاگرد، اجزای اصلی و خیز پله، آب چکان و نرده، اجزای فرعی هستند.
قسمت های اصلی و فرعی راه پله ها را می توان به صورت زیر تعریف کرد:
- پله: پله در واقع وسیله ارتباط دهنده میان دو سطح با ارتفاع متفاوت برای جابجایی افراد می باشد.
- سطح شیب دار: سطحی است که پله ها بر روی آن تعبیه می شوند و می توان از آن به شاسی راه پله تعبیر کرد.
- پاگرد: محلی برای چرخش و تغییر مسیر حرکت و استراحت بین ردیف های پله است.
- خیز پله: شیبی است که از پایین به سمت بالای پله ادامه دارد.
- آب چکان: به سطح شیب داری گفته می شود که هدف از طراحی آن خروج آب می باشد.
- نرده: قسمتی است که دور تا دور پله ها از پایین تا بالا قرار دارد و برای امنیت در تردد بین راه پله ها استفاده می شود
انواع راه پله ساختمان
به طور کلی پله های مورد استفاده برای ساختمان ها به دو دسته کلی تقسیم بندی می شوند:
- پله ها از نظر شکل ظاهری
- پله ها از لحاظ مصالح مصرفی
همچنین پله های مورد استفاده در ساختمان از لحاظ شکل ظاهری به دو دسته کلی تقسیم بندی می شوند:
- پله های مستقیمپ
- پله های مدور
پله های مستقیم
طراحی پله های مستقیم، بدون پیچش است و طول آن در مقایسه با سایر پله ها بیشتر می باشد. از این رو، این پله ها در مکان هایی که مشکلی از نظر فضا ندارند، احداث می شوند. پله های مستقیم، مستطیل شکل و عرض کف آن ها غالبا 30 سانتی متر است. در این نوع پله ها تمام کف پله ها به شکل مستطیل بوده و به عبارت بهتر اندازه کف پله در سراسر طول آن ها برابر و یکسان می باشد. در شکل زیر پلان پله یک طرفه را ملاحظه می کنید. در این شکل عرض کف پله در تمام کف پله ها مستطیل شکل و 30 سانتی متر می باشد.
به طور کلی پله های مستقیم عبارتند از :
- پله مستقیم یک طرفه:
این نوع از پله ها دارای طول زیادی بوده و معمولا در فضاهای طولانی مورد استفاده قرار می گیرند و به دلیل جلوگیری از خستگی افراد در هنگام عبور از آن ها، از پاگرد در مسیر استفاده می شود. در صورتی که در ساختمان محدودیت طولی وجود نداشته باشد می توان این گونه پله را اجرا کرد. در شکل زیر پلان یک طرفه بدون پاگرد وسط را ملاحظه می کنید.
در صورتی که ارتفاع طبقه بیش از 2.75 متر باشد باید یک پاگرد در وسط در نظر گرفت. در شکل زیر پلان پله یک طرفه با پاگرد وسط را ملاحظه می کنید
- پله دو طرفه با پاگرد وسط و دو بازو
این نوع پله را می توان یکی از معمول ترین انواع راه پله به شمار آورد که در اکثر ساختمان ها مشاهده می گردد. در این نوع راه پله بعد از یک ردیف پله، پاگردی برای استراحت افراد، قرار داده شده و سپس ردیف بعدی شروع می شود. این پله به خاطر دو قسمتی بودن طول زیادی را اشغال نمی کند و پاگرد وسط باعث استراحت شخص استفاده کننده می شود.
در شکل پلان پله دو طرفه با دو بازو و پاگرد وسط را ملاحظه می کنید.
- پله دو طرفه با پاگرد وسط و سه بازو
شامل دو ردیف پله به عرض کم و یک ردیف پله با عرض بیشتر است و در مکان هایی که تردد در آن ها زیاد است، به کار می رود مانند دانشگاه ها و ادارات. در شکل زیر پلان پله دو طرفه با سه بازو و پاگرد وسط را ملاحظه می کنید. همچنان که در شکل دیده می شود یک ردیف پله با عرض بیش تر و دو ردیف پله با عرض کمتر در طرفین به بالا ادامه پیدا می کند.
- پله سه طرفه با دو پاگرد و سه بازو
این پله ها در ساختمان هایی که ارتفاع بین طبقات، بلند و فضای پله، کم است، استفاده می شود. از فضای بین آن ها، می توان برای طراحی آسانسور استفاده کرد. از فضای بین این نوع پله در ساختمان های معمولی مسکونی، جهت سکوی گل و در ساختمان های مرتفع یا اداری جهت محل آسانسور در نظر گرفته می شود. در شکل پلان پله سه طرفه را ملاحظه می کنید.
- پله چهار طرفه
تفاوت این نوع پله ها با نوع سه طرفه، در یک بازوی اضافه در آن ها می باشد. در سایر موارد دو پله ذکر شده دارای ضوابطی یکسان می باشند. همچنین این پله زیباتر و راحت تر از پله های سه طرفه می باشد. در شکل پلان پله چهار طرفه ملاحظه می شود.
- پله مارپیچ
پله های مارپیچ دسته دوم راه پله در ساختمان سازی بوده که در آن با توجه به فضای موجود، زاویه پیچ تعیین می گردد. در ادامه به بررسی انواع پله های مارپیچ خواهیم پرداخت.
پله با پیچ کامل: پله های مارپیچ فضای کمتری را نسبت به پله های مستقیم اشغال نموده و در مکان هایی که فضای کمتری دارند مورد استفاده قرار می گیرند. کف پله ها در این نوع پله به دور یک ستون که در مرکز پله قرار دارد پیچیده و بالا می رود. شکل زیر پلان پله پیچ کامل را نشان می دهد
- اندازه استاندارد راه پله ها
برای نظارت بر تامین نیازهای ساکنان و بهره برداری از ساختمان های تابع نظام مهندسی و کنترل ساختمان، «مقررات ملی ساختمان» باید مورد توجه قرار گیرند. ساخت پله و راه پله نیازمند رعایت استانداردها، قوانین و ضوابطی است که در بخش های مختلف مقررات ملی ساختمان، به ویژه مبحث چهارم، یعنی الزامات عمومی ساختمان به آن اشاره شده است. طبق ماده 32 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب اسفند ماه 1374، رعایت این مقررات، ضروری است. در این زمینه، عرض، ارتفاع، کف، عرض پاگرد، ارتفاع نرده، تعداد پله های بین دو پاگرد، فاصله در ورودی و در آپارتمان تا پله، برخی از نکات مهم در زمینه استاندارد های راه پله هاست. بنابراین طول و عرض راه پله زیر از سوی فعالان حوزه ساخت و ساز، برای راه پله ها باید مد نظر قرار گیرد.
عرض: حداقل مجاز عرض پله های یک ساختمان مسکونی 110 سانتی متر است، البته در ساختمان های کمتر از 50 نفر این مقدار می تواند 90 سانتی متر باشد. همچنین حداقل عرض پله در پله های غیر اصلی ساختمان اگر بین دو دست انداز باشد، 60 سانتی متر، بین دیوار و دست انداز 70 سانتی متر و بین دو دیوار 80 سانتی متر است. ضمنا حداقل عرض پله مستقیم در پله دسترسی اصلی باید 100 سانتی متر و در پله دارای پاگرد باید 120 سانتی متر باشد.
- ارتفاع: در ساختمان های مسکونی حداکثر ارتفاع 19 سانتی متر و حداقل 17 سانتی متر و به طور میانگین، 18 سانتی متر است. این میزان ارتفاع، در ساختمان های اداری حداکثر 18 و حداقل 15 سانتی متر است. البته بعضا ارتفاع پله در زمان ساخت تا 20 سانتی متر افزایش داده می شود که این امر به دشواری در تردد می انجامد.
- کف: حداقل اندازه کف پله ها، 30 سانتی متر است. البته این اندازه تا 33 سانتی متر نیز مطرح شده است. کف پله های کمتر از آن، امکان سقوط افراد هنگام بالا رفتن از پله ها را تشدید می کند. همچنین حداقل اندازه عمق کف پله 0.28 متر است. ارتفاع پله باید به میزانی باشد که مجموع اندازه کف پله و دو برابر ارتفاع آن بین 0.63 تا 0.64 متر باشد.
- فاصله با آپارتمان: حداکثر فاصله دَرِ آپارتمان تا ورودی پله های فرار، مطابق ضوابط آتش نشانی، حداکثر 10 متر بدون هیچ نوع مانع فیزیکی است.
- فاصله با در اصلی ورودی: در صورت وجود پله یا هر اختلاف سطح یا دیوار در مقابل در ورودي اصلی، باید حداقل 140 سانتی متر از آن فاصله داشته باشد.
- عرض پاگرد: عرض هر پاگرد حداقل 110 سانتی متر است، ولی در صورت وجود ستون یا بیرون زدگی، این عرض مفید در این بخش ها حداقل باید 90 سانتی متر باشد. همچنین عرض پاگرد نیم دایره ای شکل در پله های اصلی باید با عرض پله مساوی باشد.
- تعداد پله های متوالی: حداکثر تعداد پله هاي متوالی در هر بازو باید 12 پله باشد و در صورت بیشتر بودن باید از پاگرد بین آن ها استفاده کرد.
- ارتفاع نرده: ارتفاع نرده محافظ حداقل 80 سانتی متر است و تعبیه حفاظ در پرتگاه های مجاور راه پله بسیار ضروری است. همچنین فاصله بین دو نرده عمودی دست انداز، نباید از 11 سانتی متر بیشتر باشد.
- پله و پشت بام: در ساختمان های دارای چهار طبقه و بیشتر، حداقل یک پلکان عمومی ساختمان باید تا سطح پشت بام امتداد یابد، مگر پشت بام هایی با شیب تندتر از 33 درصد و یا پشت بام هایی که هیچ گونه استفاده ای ندارند و دسترسی از طبقه آخر به آن ها از طریق دیگر امکانات مانند نردبان مجاز است. همچنین در ساختمانی که براي پشت بام آن پلکان وجود دارد، دسترسی باید از طریـق یک اتاقک خر پشته با مساحت برابر یا کمتر از قفسه راه پله تامین شود.
نکات طراحی راه پله ساختمان مسکونی
علاوه بر این استانداردها که بیشتر ابعاد پله و اندازه راه پله ها و اجزای آنها را مد نظر قرار داده، رعایت نکات ایمنی زیر طبق مقررات ملی ساختمان، در طراحی پله و راه پله لازم است:
- راه پله ها بایستی از مصالح مرغوب ساخته شوند و لغزنده نباشند.
- مصالح مورد استفاده برای ساخت پلکان اصلی ساختمان باید در برابر حریق مقاوم باشند.
- پله های ارتباط دهنده طبقات باید تا همکف یا طبقه ای که به فضای باز ختم می شود، ادامه داشته باشد.
- در جان پناه هایی که در آن ها از شیشه استفاده شده، باید از شیشه ایمن استفاده شود. همچنین ارتفاع جان پناه های شیب دار یا دست اندازها از لبه پله، باید ۹۰ سانتی متر باشد.
- پلکان اصلی ساختمان نباید با تجهیزاتی مانند جعبه آتش نشانی مسدود شوند
نحوه محاسبه تعداد پله در ساختمان
یکی از سوالات ساکنان منازلی که از طریق راه پله تردد می کنند و فاقد آسانسور هستند، محاسبه راه پله و تعداد پلکان متناسب با تعداد طبقات است. آیا تعداد پله ها در ساختمان های مختلف، باید یکسان باشد؟ و اگر متفاوت است، تابع چه عامل یا عواملی است؟ به این پرسش پر تکرار، در قالب یک فرمول ساده، می توان پاسخ داد. برای محاسبه تعداد پله ها در هر طبقه، ارتفاع طبقه را بر ارتفاع راه پله تقسیم می کنیم. به طور مثال، اگر ارتفاع طبقه 289 سانتی متر و ارتفاع پله 17 سانتی متر باشد، تعداد پله های آن طبقه برابر با 17 پله خواهد بود. در این رابطه، همان گونه که در مبحث استانداردهای راه پله عنوان شد، حداکثر تعداد پله های متوالی در هر بازوی پله، 12 عدد است و اگر تعداد پله ها بیش از این مقدار باشد، باید بین آن ها پاگرد قرار گیرد.